Despois do atraso acumulado pola cancelación do noso voo dende Goa, chegamos, por fin, a Bombai, a que é unha das urbes máis poboadas da India e do mundo. Afirmar cal é a cidade con maior número de habitantes dun país como a India non é difícil, senón máis ben imposible. Vai depender de se tomamos a cidade de seu ou a aglomeración urbana que a arrodea, tamén de cando sexa o seu último censo e do ben que se fixera no seu momento. A certeza é que tanto Bombai coma Delhi, Bangalore ou Calcuta son macro cidades de vida frenética e problemas de complexa solución. Á pregunta sobre a poboación de Bombai so hai unha resposta posible: unha cantidade entre doce e vinte e dous millóns de almas. Así de doado!

Temos por diante vinte catro horas de intenso traballo en Bombai que non dá nin para saír do hotel. Nun principio terei que conformarme coas vistas dende o meu cuarto, unha fiestra na que se mesturan os rañaceos de última xeración con edificios anteriores de ínfima calidade. Pero ao final do día conseguirei facer unha escapadiña, xusto fronte ao hotel. Atraveso unha vía principal e paso da comodidade internacional dun aloxamento de cinco estrelas a un dos slum máis miserables de Bombai. É mudar de beirarrúa e entro nunha das barriadas máis pobre e insá da cidade. A India é así!

A única novidade que apercibo no meu camiño de ida e volta entre o aeroporto e o hotel é unha nova autoestrada de pagamento que, colocada sobre pilotes no mar, alixeira o tempo de traslado entre o centro de Bombai e as súas aforas.

BENGALURU

A seguinte etapa da viaxe lévame ata Bangalore para unha estadía de tres días durante os que combinar intensas sesións de traballo con tempo libre para realizar a visita aos seus principais puntos de interese. Bengaluru, na súa nova toponimia en indio, é a capital da próspera industria informática do país e, xunto con Chennai (Madrás), a cidade máis poboada do extremo sur da India. Falamos dunha cidade que supera os 8.000.000 de habitantes pola que os estranxeiros non adoitan pasar a non ser por mor do seu traballo. Bengaluru ofrece unha serie de visitas menores, agradables no caso de achegarse ata aquí, pero en clara desvantaxe cos atractivos doutras cidades e lugares do país.

Na viaxe entre o aeroporto e o hotel, noutro extremo da cidade, Bengaluru ofrece un aspecto saudable para os estándares do país. Unha vez no aloxamento, un edificio de estilo internacional diante dunha praza de deseño, percíbese a nova India, unha zona residencial de alto poder adquisitivo a carón do novo centro comercial Mall Orion (con Zara incluída). É unha India que xa existe, pero segue a ser residual tendo en conta o tamaño e a poboación do país. Ese mesmo día un pouco máis tarde, unha visita ao centro da cidade dános unha visión perfecta do lonxe que está o nivel de vida entre as elites indias e as clases sociais máis populares. No centro da cidade volvemos á India profunda, á dos saris, á dos pantalóns raídos, á de xente mal vestida e peor alimentada, á de rickshaws e tuk tuks, e á de milleiros de persoas en paisaxes destruídas máis propias de películas apocalípticas como as de Mad Max. Mentres a clase alta vive, en moitos aspectos, unha vida occidentalizada e cun nivel semellante ao de calquera outro país desenvolvido do mundo, as clases populares teñen dado poucos pasos cara adiante dende a Idade Media.

A visita á cidade é agradable malia a falla de grandes referentes. O máis chocante é, sen dúbida, o paseo que damos polo Mercado das Flores. Son varios os lugares que levan ese nome e, entre todos, recomendo visitar o mercado Krishnarajendra. O edificio principal do mercado é de cor vermella e dun evidente aire colonial, pero para visitar o mercado do noso interese hai que dirixirse a un edificio de nova arquitectura, e en bastante mal estado de conservación, na traseira do edificio colonial. Logo, subir ata o primeiro andar para descubrir un espazo atrapallado con pouca luz natural onde a forza das cores das flores provocan un efecto case hipnótico. As moreas de vendedores e compradores de acó para acolá axudan a crear un caos que nos deixa engaiolados durante certo tempo.

Como en todas as cidades indias, optamos por contratar un taxi (un tuk tuk neste caso) con chofer, sempre despois de negociar un prezo segundo un itinerario fixado por nós e de acordo cun número de horas determinado que dedicar á visita. Sae a conta! O noso tuk tuk decide aparcar no soto do edificio do mercado, xusto debaixo do andar da zona das flores, e o que alí sentimos é dificilmente descritible: un fedor concentrado que alcatrea e deixa a nosa pituitaria fóra de combate. Unha fetidez soamente comparable aos curtidores da cidade marroquí de Fez. Se acaso aínda peor. Seica dedican o soto, ademais de aparcadoiro de motos e tuk tuks, a vertedoiro de flores murchas. E alí fermentan durante semanas ou meses. A India coas súas glorias e miserias a tan só uns chanzos de escaleira. O recendo que poidan producir os milleiros de flores do andar superior alí non chega. O consello é que si, que se debe visitar este mercado cheo de vida e de cor pero, por suposto, fuxindo dos malos cheirumes do seu soto.

Na visita dese día incluímos o pazo do Sultán Tipu, próximo ao mercado de Krishnarajendra. Tipu foi un bo gobernante e prócer deste Estado de Karnataka para o que conseguiu grandes logros no século XVIII. O pazo xa só conserva un dos seus pavillóns con columnas de madeira de teca e algunhas pinturas ornamentais. Aínda así paga a pena.

Tamén nos achegamos ao pazo de Bangalore ou Bengaluru Palace, residencia privada da rica dinastía Wodeyar, antigos maraxás que gobernaron o Reino de Mysore en dúas ocasións, a derradeira entre 1799 e 1947. A familia que tiña a súa principal residencia no impresionante pazo de Mysore, a 143 quilómetros de Bengaluru, foi a que tamén mandou construír estoutro pazo a imitación do castelo de Windsor da familia real británica. Trofeos de caza, fotografías da familia, mobles e obxectos persoais. Os españois que visiten o pazo van atopar elementos familiares nun dos patios decorado cunha fonte e un banco revestidos de azulexos sevillanos. A razón é que o rei español Alfonso XIII, quen pasou unha tempada neste pazo despois da súa deposición no ano 1931, foi invitado dos Wadiyar e deixou estes elementos como mostra de agradecemento. Curiosamente, a función hoxe en día do Bengaluru Palace é a de museo pero, ao mesmo tempo, serve de escenario de grandes concertos como os Aerosmith ou os Rolling Stones nunhas instalacións anexas que, por certo, afean o conxunto.

A entrada para visitar o Bengaluru Palace é excesiva e esta situación comeza a ser habitual (xa demasiado habitual) en gran parte da India. Hai unha gran diferenza entre as entradas a museos e monumentos pagadas polos nacionais e as cobradas aos estranxeiros. Ás veces, rozando a tomadura de pelo se temos en conta os prezos medios da vida na India.

No resto do noso tempo en Bangalore realizamos unha visita ao templo de Nandi, construído no século XVI, onde se adora un gran monólito de granito escuro coa forma dun touro. Nandi, o touro sagrado, ten un gran número de seguidores por ser o vehículo de Shiva, o principal deus do complicado panteón de deuses e deusas da relixión hinduísta. O templo é moi sinxelo, pouco máis dun teito enriba da figura de pedra, pero o ambiente é simpático e popular. A carón deste templo atópase outro dedicado a Ganesh ou Ganesha, o deus con cabeza de elefante, patrón das artes e das ciencias, protector do fogar e deus da boa sorte. No momento da nosa visita o templo está pechado.

Tamén visitamos as rúas comerciais e os barrios tradicionais de Bangalore. De feito, o centro da cidade está ateigado de milleiros de persoas en tránsito cara a algún outro lugar. A circulación en coche bloquease continuamente e mesmo o camiñar resulta lento e fatigoso.

A nosa última xornada, o domingo pola mañá, acudimos ao templo do deus Krishna, máis coñecido coma Iskcon Temple. Un macro edificio cuxa aparencia fai lembrar máis a un instituto tecnolóxico ao que engadiron elementos da arquitectura dravidiana que a un templo de devoción. Construído pola seita Hare Krishna, o que alí vemos transmítenos a impresión de estar ante unha magnífica máquina de facer diñeiro. Ese domingo son milleiros os fieis que acoden a visitalo, en ordenadas e longuísimas ringleiras organizadas ao longo de toda a visita. Os Hare Krishna están atentos ante a posible chegada de estranxeiros, coma nós, para amablemente ofrecernos a posibilidade de facer unha doazón equivalente a 14 € (dúas persoas) e, deste xeito, evitarnos os tempos de espera. Ao final, negociamos e reducimos a nosa relixiosa achega á metade da cantidade inicial. O trato vai ser VIP, sempre en corredores en paralelo pero perfectamente separados dos fieis que acoden por motivos relixiosos e non son tan xenerosos coa súa doazón coma nós. A visita condúcenos a través dunha serie de capelas ata o Altar Maior, onde, por suposto, se inclúe primeira fila e dúas bendicións polo mesmo prezo, unha delas con auga directamente dos Himalaias. Xa non lembro ben todo o que me contaron (as beizóns son rápidas para que pase o seguinte), pero coido que todos os meus pecados foron perdoados e mesmo os dos meus amigos. E, segundo o  monxe, a miña vida ía ser a partir dese intre un coser e cantar cheo de sorrisos. Sniff! Cantas boas cousas por tan só tres euros e medio! De telo sabido pagaría o prezo inicial que seguro incluía moitas máis cousas boas para o meu futuro.

Curioso que sexa a propia relixión a que marque diferenzas segundo as posibilidades económicas dos seus crentes ou non crentes. Unha vez visitada a capela central todos os grupos xúntanse nunha soa ringleira e a saída á rúa convértese nunha sucesión de espazos comerciais onde mercar dende un libro sobre a vida de Krishna ata a venda de paquetes dunha especie de rosquillas. Supoño que milagreiras, polo menos.

A nosa visita á cidade remata no Parque Cubbon, a área financeira e administrativa onde se erguen algúns dos edificios sobranceiros de Bengaluru e na coñecida coma MG Road (realmente Mahatma Gandhi Road), o centro da vida cosmopolita onde se concentran os locais da clase alta da cidade, con tendas de bo nivel, bares e pubs. De camiño facemos un breve traxecto en metro, un transporte limpo, ordenado e absolutamente infra utilizado.

Rematamos a nosa estadía e, unha vez percorrida a cidade a vista de tuk tuk, mudamos a nosa impresión inicial sobre Bangalore. A sensación é a dunha cidade mal estruturada, sen un centro evidente e cun urbanismo pouco ou nada interesante. A zona máis desenvolvida, a de alto poder adquisitivo, limítase a pequenas áreas dos arrabaldes e a riqueza da cidade non se evidencia na súa fisionomía urbana. Bengaluru é unha cidade de paso cara a outras áreas da India, pero a cidade non paga a pena de seu.

KOLKATA

As cidades indias están agora moi ben comunicadas por voos de compañías de baixo custe. De Bengaluru a Kolkata hai conexións frecuentes das compañías Indigo, Spice Jet, Jet Airways e Vistara, con varias frecuencias ao día.

Foi a miña primeira visita a Bengaluru, pero no caso de Calcuta, como aconteceu con Goa, regreso despois de trinta e dous anos. As lembranzas que teño están xa algo esfumadas polo paso do tempo. Son trazos que me veñen á memoria con imaxes dunha cidade completamente corrompida, rota, podre, envolta nunha calor abafante e cunha parte importantísima da súa poboación durmindo nas rúas pola noite. Daquela, Calcuta era un lugar pouco vivificante ocupado por moreas de persoas que chegaban de Bengala Oriental (a actual Bangla Desh) e lle daban un aspecto máis de campo de refuxiados que de cidade real. Lembro como despois do solpor familias enteiras ían estendendo cartóns e sinxelos catres para pasa-la noite ao raso.

De novo o traxecto entre o aeroporto e o hotel déixame agradablemente sorprendido: estradas novas, arranxadas e relativamente limpas. Seica o goberno desta macro urbe leva xa uns anos tomándose en serio algúns aspectos como o mantemento da cidade. Todo parece moito máis digno que na miña primeira visita.

Pero como no caso de Bengaluru, esta opinión ía mudando co paso das  horas. Hoxe en día xa son poucos os que dormen nas rúas e a poboación, en xeral, tampouco ofrece un aspecto peor á doutras cidades da India, pero Calcuta segue a ser unha cidade podre e de difícil solución. Comento con Idoia cal debería ser a primeira medida no caso de seren nomeados alcaldes para tentar poñer orde nesta cidade e acadar estándares de calidade de vida semellantes aos das nosas vilas de orixe, e, a verdade…, non temos nin idea. O labor é tan desmedido que non atinamos a ve-lo camiño a seguir.

A nosa primeira visita da mañá é á Casa Nai da Madre Teresa de Calcuta. Un museo pequeno, case íntimo, con obxectos persoais da santa. No primeiro andar permiten asomarse ao que foi o seu cuarto durante moitos anos, extremadamente austero, sen comodidades e nin tan sequera un ventilador que mitigase as húmidas e altas temperaturas de Bengala. A parte máis emotiva é a tumba da santa, sobria como ela e sinxela como a súa vida. Todos os visitantes son benvidos e, por suposto, non cobran entrada nin solicitan doazón. É máis, á saída, unha das madres agasállanos cunha postal e unha medalliña de Teresa de Calcuta. O lugar respira o ambiente que a santa foi creando ao longo da súa vida. Coido que incluso non crentes coma eu renden a súa admiración ante persoas como Teresa de Calcuta que se entregan aos demais para axudalos nos seus malos momentos.

Co corazón tocado dirixímonos cara a New Market, unha das principais áreas comerciais da cidade. Comprobo que Calcuta segue a ser moitos anos despois a única cidade da India, ou a única que coñezo eu, onde hai unha grande oferta de rickshaws turrados por seres humanos. No resto do país os rickshaws son puxados por bicicletas e aínda así supón un grande esforzo para o seu condutor. Pero en Calcuta conviven modernas liñas de metro con transportes máis propios da Idade Media. De novo a India! Lendo sobre o porqué de que aínda se manteña esta tradición, seica a resposta está nos propios afectados que non contemplan outra forma de gañarse a vida e rexeitan o uso de bicicletas.

Ese día rematamos no Victoria Memorial, unha suntuosa construción de mármore branco comezada en 1901 para conmemorar o sesenta aniversario do reinado da Raíña Victoria de Inglaterra. O monumento tardou vinte anos en ser completado para se converter nunha das iconas turísticas de Calcuta. Nos arredores do memorial tamén visitamos a Catedral Anglicana de San Paulo (St. Paul´s Cathedral) que parece directamente trasladada dende algunha poboación da propia Inglaterra.

Ao día seguinte contratamos un taxi con chofer para todo a xornada por 1.500 rupias, uns vinte euros ao cambio, e facemos o itinerario máis completo posible do resto de puntos de interese. A primeira paraxe é preto do noso hotel, no sur da cidade, para coñecer o templo  hinduísta de Kalighat. Consagrado á deusa Kali, a Nai Universal e patroa da cidade, é un edificio sinxelo e pequeno pero con grande afluencia de peregrinos. Como no templo de Krishna en Bengaluru, hai unha boa colección de sacerdotes á procura de estranxeiros para reclamarlles unha cuantiosa doazón a cambio de poder entrar no templo. Nesta ocasión rexeitamos a interesada oferta e limitámonos a gozar do ambiente popular e dos arredores caóticos do barrio.

Durante o noso paseo pola cidade temos oportunidade de ver o desmonte de moitos pandals, altares levantados para a recente festa da Durga Puja, a Festa da deusa Durga, que, ao igual que Kali, é outra das manifestacións da deusa Parvati, esposa de Shiva. Coma xa comentei anteriormente, entende-lo panteón hinduísta esixe tempo e dedicación. Coñecer as encarnacións, manifestación, vehículos e variedades rexionais dos diferentes deuses é labor para os xa iniciados. Vista a complexidade das montaxes coido que vir a Kolkata e facelo coincidir coa celebración do Durga Puja debe ser algo moi especial. Botade unha ollada aos múltiples vídeos na Internet e descubriredes unha festa espectacular que non vai deixar indiferente a ninguén.

Do sur pasamos ao norte, ao barrio de Kumartuli, onde numerosos kumar (escultores) se dedícan a dar forma a figuras feitas, entre outros materiais, de liño e palla para que logo adornen os altares temporais das numerosas festas de Calcuta. A mellor referencia para non se perder no barrio é coller a angosta rúa que sae do número 499 da avenida Rabindra Sarani e deixarse levar polas figuras que asoman dos baixos dos edificios. Nestas estreitas rúas ábrense moitos obradoiros pequenos e abarrotados de esculturas a medio facer, palla con lama, que crean múltiples deuses e deusas para adornar as pujas de Durga e Kali ao longo do ano. Achegámonos ao ghat ou embarcadoiro onde amarran os barcos que portan a materia prima como o barro e a arxila e, dende alí bordeamos o río cara ao norte pasando por pequenos templos e ghats para o baño da xente local.

Xusto a carón dun destes ghats hai un edificio un tanto impersoal que fai as funcións de crematorio. É o Kashimitra Burning Ghat e dende a entrada é posible ver os corpos dos defuntos facendo ringleira á espera de ser incinerados. Os visitantes da India adoitan pensar que só existen os lugares de cremación tradicionais coma os que se poden ver en Benarés e outras cidades santas, pero hai que ter en conta que a inmensa poboación do país precisa de innumerables crematorios máis rápidos e prácticos. O acceso á sala de cremacións está prohibido aos non hindús. Seguindo o paseo ao longo do río hai embarcadoiros para regresar en barco ata o centro de Calcuta.

Retornando ao centro en coche cruzamos dúas veces a ponte Howrah, unha ponte de ferro para comunicar as dúas beiras do río Hooghly, que foi construída durante a II Guerra Mundial e rematou sendo unha icona da cidade de Kolkata. A ponte non ten máis que 705 m de lonxitude pero presenta un dos tráficos máis endiañados do mundo. Unha nova ponte, ao sur da cidade, permitiu alixeirar a desmedida intensidade da Howrah.

Rematamos o noso último día no barrio de Barabazar, as calellas máis antigas da cidade e unha das súas principais zonas comerciais, e na área de BBD Bagh, o auténtico centro de Calcuta onde se erguen algún dos seus edificios máis nobres.

A última hora da tarde estamos empapados pola humidade atafegante do ambiente e especialmente esgotados polo esforzo que supón moverse nas cidades indias e en Calcuta en concreto. Os sons constantes das bucinas dos coches, o barullo xeral, a sucidade espallada por todas partes e un exceso abafante de millóns (si, millóns) de persoas movéndose pola rúas provoca en nós un desexo inmediato de regresar a tranquilidade zen do noso aloxamento. Antes aínda facemos unha parada nun estraño cabaré no que Idoia será a única muller ademais das cantantes. Saímos sen a certeza de saber exactamente se o local estaba dedicado á promoción musical ou a outro tipo de mesteres.

Esta noite Idoia volve ao seu San Sebastián habitual. Eu aínda gozo de varios días para coñecer o veciño Estado de Odisha. Deixamos Calcuta coa convicción de que esta é posiblemente unha das urbes máis duras do mundo e toda unha experiencia moito máis aló da simple visita turística. Quedan moitos lugares por vivir e visitar, Calcuta precisa dun mínimo de tres días para comezar a coñecela. Calcuta é un canto esaxerado da vida humana e, ao mesmo tempo, un exemplo perfecto do que un lugar non debe ser. Calcuta é indubidablemente unha cidade para ir pero, iso si, da que deben absterse as almas sensibles. Calcuta ou Kolkata é unha cidade enferma e enfermiza non apta para fráxiles e delicados.