Quen escoite ao mesmo tempo os vocábulos império e portugués vai facer unha rápida asociación de ideas que o levará aos tempos nos que Portugal era unha gran potencia marítima con territorios de ultramar por todos os continentes. Pero non é este o motivo desta entrada no blog, non.

Talvez se engadimos á palabra império tres adxectivos para convertelo en império do Divino Espírito Santo, xa algún comezará a facerse unha idea do que estou a falar. Sobre todo se ten viaxado polos Azores e especialmente polas illas de Terceira, Faial e Pico.

Os impérios son portugueses por extensión, pero realmente son elementos case exclusivos e  moi marcados da identidade azoriana. O culto ao Divino Espírito Santo forma parte da vida cotiá destas illas e tamén dos principais destinos da emigración azoriana como Brasil, Estados Unidos e Canada.

As orixes do culto non están confirmadas pero asócianse ás celebracións que a raíña Santa Isabel importou da súa rexión natal (Aragón) á corte portuguesa. Existe a crenza de que foron os padres franciscanos, os primeiros relixiosos en colonizar as illas Azores a partir do ano 1432, os que introduciron e potenciaron o culto ao Divino Espírito Santo, curiosamente ao mesmo tempo que esta devoción se ía apagando no resto de Europa.

Nese tempo, a poboación das illas vivía en localidades moi illadas e sometidas ás inseguridades propias dos pobos que habitan en lugares extremos. Foron posibelmente esas razóns as que xustificaron que o culto ao Divino Espírito Santo gañara tanta forza nesta parte do mundo.

As referencias escritas a este culto aparecen a finais do século XVI, momento no que as Irmandades do Espírito Santo son unha presenza xeneralizada nos Azores. Chama a atención que, malia non existir un goberno común para todo o arquipélago e a diversa orixe dos seus colonos, si houbese un culto con características comúns para todas as illas. Nese sentido, a teoría de que foron os padres franciscanos os propagadores do culto parece totalmente xustificada.

O culto baséase na fe no Divino Espírito e nos seus sete dons (sabedoría, entendemento, consello, fortaleza, ciencia, piedade e temor) como fonte de toda virtude. Os “irmáns” teñen esperanza en tempos vindeiros no que o Espírito Santo será a fonte dunha nova orde. E presumen de practica-la solidariedade e a caridade.

O máis selleiro desta crenza é a súa autonomía fronte á Igrexa Católica. Non precisan da participación formal do clero nos seus ritos xa quen non ten por que haber intermediarios entre os devotos e o Divino. Non aceptan de boa gana nin as inxerencias da diocese nin as das autoridades civís.

Por outra banda, todos os irmáns teñen un mesmo status independentemente do seu xénero e clase social. E todos poden aspirar a ser o mordomo da irmandade, a súa maior autoridade, por un tempo determinado.

Toda esta curiosa doutrina é herdeira do pensamento joaquimita, que tivo o seu maior defensor na figura de Gioacchino (Joaquim en portugués) da Fiore. A preferencia pola igrexa mística no lugar da igrexa formal tivo, e ten, un profundo arraigamento entre a poboación dos Azores.

Os elementos comúns do culto ao Divino Espírito Santo son:

O Império:  

Edificios xeralmente de moi pequeno tamaño onde se realizan as actividades relacionadas co culto. Consta dunha zona de almacenaxe para gardar todo o material necesario. Poden estar vinculados a unha igrexa ou capela –ou non- e a súa arquitectura é moi variable.

O boom da construción dos impérios tivo lugar a finais do século XIX, ao mesmo tempo que comezaban a chegar os cartos da emigración no Brasil e nos Estados Unidos. Ata entón o culto tiña lugar en plataformas de madeira montadas para cada ocasión coñecidas como treatros.

A Irmandade:

Colectivos mixtos de homes e mulleres (os irmáns) dunha mesma parroquia ou localidade que con iguais dereitos e obrigas son os responsables de todo o relacionado co culto. En tempos houbo irmandades especificamente masculinas e tamén outras formadas exclusivamente pola clase alta das illas.

O Mordomo:

Irmán que, voluntariamente ou por votación, se converte na maior autoridade da Irmandade a quen o resto de membros deben unha estrita obediencia. É o encargado de conseguir e recolle-lo diñeiro para a organización da festa e o responsable de coordinar todos os eventos. 

Os impérios son unha mostra da arte popular destas illas, algo único que lle proporciona un valor engadido a unha viaxe por esta parte do mundo. O percorrido polas nove illas dános a posibilidade de visitar ata un total de 200 impérios de moi diversas tipoloxías construtivas.

O que imos ver son unhas construcións que asemellan pequenas capelas, ás veces austeras e ás veces moi decoradas con cores rechamantes. Habitualmente están pechadas a non ser os días de culto ou os de celebracións especiais, pero o seu interior pode ser visto a través das cristaleiras. E sempre resultan moito máis interesantes por fóra que por dentro.

A principal illa para ver impérios é a de Terceira con 84 dos 200 existentes. Seguen en importancia polo número de construcións as illas de Faial (38), Pico (30), São Jorge (17), Graciosa (16), Flores e São Miguel (con 6 impérios cada unha). As illas de Santa María e a de Corvo teñen respectivamente dous e un imperio.

Para ve-la listaxe completa podedes consultar as páxinas de portal do divino:

www.portaldodivino.com/Todos_Imperios/todos_imperios.htm

Nesta entrada déixovos os dezasete impérios que fomos encontrando durante o noso percorrido por seis illas dos Azores. Malia non ter visto ningún con actividade, o feito de atopar estas bonitas construcións por sorpresa aportou un plus á nosa viaxe.